વરસાદ : આવી રીતે આવતો વરસાદ તમે ક્યારેય જોયો છે?

વરસાદની શરૂઆત કેવી રીતે થાય છે? આ પ્રશ્નના જવાબમાં આપણે એવું કહી શકીએ કે મોઢાં એટલી વાતો. 

તમને એવું લાગે છે કે તમે હવે વરસાદ માણી શકતા નથી? તમારો જવાબ જે હોય તે પણ તમે આવી રીતે વરસાદ માણ્યો કે નહીં તે જરા આ વાંચીને કહેજો.

આજે આપણે વાત કરવાની છે કે વરસાદ કેવી રીતે આવે છે. હા, પણ ડરશો નહીં ભણવામાં આવતા વિજ્ઞાન જેવું આ નથી... આ વાત છે ગામડામાં આવતા વરસાદની.. તો તૈયાર છો ને.. તો લ્યો તારે કરીએ ચાલુ...ના આક્રમણ કરીએ.. મન જરા મક્કમ કરીને વાંચજો..

તમે જરા અષાઢ મહિનાના પહેલા વરસાદની કલ્પના કરી લો... અને બપોર બાદનો સમય છે એમ સમજી લો...

ઉગમણી (પૂર્વ) દિશામાં ધીરે ધીરે કાળાં ડિબાંગ વાદળો ચડવા લાગે છે. આથમણી (દક્ષિણ) દિશામાં રહેલા સૂરજને જાણે કહેતાં હોય કે તારાં તેજ તે અમારી પાસે લ્યા શું. હમણાં જ તને દાટીને તને પણ અંધકારમાં ના ફેરવી દઈએ તો કહેજે.

વાદળો ધીરે ધીરે ઊચાં ચડે છે, તેમ તેમ આકાશ ગોરંભાતું જાય છે. ખેતર અને ઘરોમાં ચહલપહલ શરૂ થઈ જાય છે. ત્યાં જ દૂરથી વીજળીના ચમકારા દેખાય છે.

ખેતર અને ઘરમાં નજીક આવતા વરસાદને જોઈને દોડાદોડ થઈ જાય છે. ગામના પાદરે બેઠેલા ઘરડાઓ ઘરે જવા ઉપડે છે. ગોવાળ ગાયોને ગામ તરફ લાવવા ઉતાવળ કરવા લાગે છે.

પાદરના કૂવે પાણી ભરવા આવેલી પનીહારીઓ ઘરે જવાની ઉતાળમાં બેડાં એકબીજાને ચડાવવા લાગે છે અને ઘર તરફ જાણે વીજળી વેગે હાલતી થાય છે.

ઘરની વહૂઓ દોડાદોડી કરી મૂકે છે. સૌથી પહેલાં ઉતાવળ બહાર પડેલાં છાણાં ઠેકાણે પાડવાની હોય છે. છાણાંના સૂંડલાને જલદી જ લઈને રસોડામાં મૂકી દેવાય છે.

ઘરની મહિલાઓનો જીવ પહેલાં છાણાંમાં એટલા માટે ચોટેલો હોય છે કારણે કે જો છાણાં પલળી જાય તો ચૂલામાં સાંજે રાંધવાના ફાંફાં પડે.

ત્યાં જ ઠંડો ઠંડો પવન ફૂંકાવા લાગે, પવન જોરથી આવે છે, જાણે વંટોળ ફૂંકાતો હોય એ રીતે, પરંતુ આ સીધા પવનો હોય છે. પવન સાથે સૂકાં પાદડાં અને રજ ઉડતી આવે છે.

વરંગણી પર ટીંગાતા કપડાંને લેવા કોઈ દોડે છે, કોઈ ઓસરીમાં પાણિયારા પાસે પડેલી હેલને વાછટથી બચાવવા માટે દોડે છે. કોઈ તગારાં શોધવા લાગે છે, કોઈ ફળિયામાં સુકાતાં ઠામણાંને ઝટ ભેગાં કરવા લાગે છે.

ફળિયામાં પડેલા ખાટલાઓને ઘરમાં કે ઓસરીમાં લેતાં નાના છોકરાથી જરા ખાટલાનો પાયો બારસાખને અડી જાય તો દાદીમાં બૂમ મારીને કહે છે ભાંગી નાખજે ખાટલો તું, એક ખાટલો સરખો ઓસરીમાં લેતા આવડતો નથી.

ઉગમણી બાજુ રહેલા ગોખલાઓમાં (જે હવે નાશંવત પ્રજાતિમાંની એક છે.) કોથળા ભરાવવા દોડે છે. નાનાં છોકરાંઓ રડારડ કરી મૂકે છે. ઘરનાં ઘરડાંઓ ઓસરીના ખૂણે છોકરાંઓને રાખતાં રાખતાં વહુઓ અને દીકરાઓને જરા ટપારતાં સૂચનાઓ આપવા લાગે છે.

આ બાજુ ઘરધણીને બળદ અને નીરણની ચિંતા સતાવવા લાગે છે, ઢોરને  ઝટ એકઢાળિયા કે ઓથમાં બાંધવાની મથામણ શરૂ થાય છે.

આમ તો નીરણ એટલે પરાળ, ડૂચો, ડાંડર આ બધું જ વરસાદ પહેલાં ભરાઈ ગયું હોય કે ઢંકાઈ ગયું હોય છે. પરંતુ થોડું દરરોજ નીરવા માટે રાખેલું હોય તેને પણ સગેવગે(હકારાત્મક અર્થમાં વાંચવું) કરવા માટે હડતબડીયો થાય છે.

એટલામાં કોક વળી પવન સાથે ઉડી જતા કોથળીયાને કે ખોભાયાને પકડવા માટે હડી કાઢે છે. કોઈ રાડ પાડીને ખેતરમાં રહેલા ઘરધણીને ચેતવતાં કહે છે, 'આવતાર્યો હવે 'મે'(વરસાદ) હાવ નજીક આવી ગ્યો સે.'

સામે વાદળાંએ મૂકેલા દોરિયા દેખાવા લાગે છે, ત્યાં કોક ઓસરીમાંથી પૂછે છે કે વરસાદ ક્યાં પૂગ્યો?

જો ગામમાં હોય તો જવાબ મળે આ સામી સીમ સુધી આવી ગ્યો, વાડીએ હોય તો જવાબ મળે કે આર્યો હાવ નજીક જ છે, ફલાણા ભાઈના ખેતરના શેઢા હૂધી પૂગી ગ્યો ઝટ કરજો.

વરસાદ આવી પહોંચે તે પહેલાં કોઈ ઓસરી કે કોઈ ઓસરીના ખૂણામાં ભરાઈ જાય છે.

આમાં મુશ્કેલી નવી આવેલી વહુને હોય છે. દોડાદોડ કરીને બધું ભેગું કરવાનું, સાસુનાં સૂચનો ધ્યાને રાખવાનાં અને ભૂલના થાય તે જરા જોવાનું. જોકે, મુશ્કેલી એ છે કે નણંદબાને વરસાદમાં પલળતાં જોઈને સમસમી જવાય છે.

વરસાદ પહેલાં આવતો પવન એક પ્રકારની ખાસ ખુશ્બુ સાથે નવા જ સ્પર્શનો આનંદ કરાવે છે. જાણે કે કોઈ કોમળ ફૂલની પાંખંડી સ્પર્શે, કોઈ બાળકનો ઋજુ હાથ ધીરે રહીને અડકે.. ના સાવ આવું પણ નહીં.. એ જાતે જ અનુભવવો પડે.

તમે એકવાર વરસાદ પહેલાંની એટલે કે વરસાદે તાણી લાવતી ખુશ્બુને જરા સુંઘી લેજો. ખૂબ મજા આવશે. પ્રયત્ન કરવા જેવો ખરો.. ખોટ નહીં જાય.

આવી રીતે આવે છે વરસાદ, ઘરની બારી ખોલોને ત્યારે ખબર પડે કે વરસાદ આવે એવું ના હોય, આક્રમણખોરની જેમ આવતો વરસાદ અને આક્રમણ સામે બાથ ભીડવા યુદ્ધની જેમ થતી આ તૈયારીઓ તમે કોઈપણ ગામડાની આજથી 20 વર્ષ પહેલાંની કલ્પી શકો.

હજી પણ ખેડૂતોનાં જીવનમાં આમાંથી માત્ર વીસેક ટકા ગયું છે અને બાકી જલદી જતું રહેશે એવી તમને અને મને આશા ના હોય પણ હવે... શું કરી શકાય...

વરસાદ આવ્યા પછી શું થાય છે, તે હવે બીજા ભાગમાં જોઈશું. પણ તમે જતાં પહેલાં રમેશ પારેખની આ કવિતાનો આસ્વાદ માણતા જાવ.

આકળવિકળ આંખકાન વરસાદ ભીંજવે
હાલકડોલક ભાનસાન વરસાદ ભીંજવે

ચોમાસું નભ વચ્ચે લથબથ સોળ કળાએ ઉગ્યું રે વરસાદ ભીંજવે
અજવાળું ઝોકાર લોહીની પાંગત સુધી પૂગ્યું રે વરસાદ ભીંજવે

નહીં છાલક, નહીં છાંટા રે વરસાદ ભીંજવે
દરિયા ઉભા ફાટ્યા રે વરસાદ ભીંજવે

ઘરમાંથી તોતિંગ ઓરડા ફાળ મારતા છૂટ્યા રે વરસાદ ભીંજવે
ધૂળ લવકતા રસ્તા ખળખળ વળાંક ખાતા ખૂટ્યા રે વરસાદ ભીંજવે

પગના અંતરિયાળપણાને ફળિયામાં ધક્કેલો રે વરસાદ ભીંજવે
નેવાં નીચે ભડભડ બળતો જીવ પલળવા મેલો રે વરસાદ ભીંજવે

બંધ હોઠમાં સોળ વરસની કન્યા આળસ મરડે રે વરસાદ ભીંજવે
લીલોધમ્મર નાગ જીવને અનરાધારે કરડે રે વરસાદ ભીંજવે

અહીં આપણે બે અને વરસાદ ભીંજવે
મને ભીંજવે તું તને વરસાદ ભીંજવે

થરથર ભીંજે આંખકાન, વરસાદ ભીંજવે,
કોને કોનાં ભાનસાન, વરસાદ ભીંજવે.

કેટલાક શબ્દોના અર્થ 

વરંગણી-કપડાં સૂકવવા બાંધવામાં આવતી દોરી, ઠામણાં-વાસણો, ખાસ કરીને જમવાનાં વાસણોના અર્થમાં, એકઢાળીયું-એક ઢાળવાળું મકાન, હડતબડીયો-ઉતાવળમાં થતી દોડાદોડ, કોથળીયો-ભેંસને ખાણ આપવા માટે વપરાતી એક ખાસ પ્રકારની થેલી જેવી ચીજ, ખોભાયું-ખેતરમાં નીંદણ કે ખાતર ભરવા અને અન્ય રીતે વપરાતું થેલી જેવું, દોરિયા-વાદળાંમાંથી પડતો વરસાદ જે કાળા લિસાટા જેવો દૂરથી દેખાય છે.