આકાશવાણી યુગ : ક્રિકેટ થી લઈને સમાચાર સુધીની સફર

'એક ઝાડ માથે ઝુમખ્ખડું, ઝુમખ્ખડે રાતા ફુલ રે, ભમ્મર રે રંગ ડોલરીયો' હોય કે 'હાલોને કીડીબાઈની જાનમાં' જેવા લોકગીતોનો રસાસ્વાદ એ સમયે માત્ર આકાશવાણીએ કરાવ્યો.  હવે ક્રિકેટ જોવાનો કંટાળો આવે છે ત્યારે ક્રિકેટ સાંભળની મજા આવતી.

નાનપણમાં જ સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છની સંસ્કૃતિનો પરિચય કરાવાનું અને તેના પ્રત્યે ખાસ લગાવ ઊભો કરવાનું શ્રેય રેડિયોના ફાળે જાય છે. લોકગીતો, લગ્નગીતો, બાળગીતો, જોડકણાં, વાર્તાઓ, પ્રાદેશીક માહિતી, પહેરવેશ, બોલી, પ્રાદેશીક સંગીત અને ભજનો આ બધાનો ઊંડાણથી તો નહીં પરંતુ ઠીકઠીક પ્રમાણમાં પરિચય આકાશવાણીએ બાળપણમાં જ કરાવી દીધો હતો. જ્યારે હું ઝવેરચંદ મેઘાણી વિશે તેમના નામ સિવાય કશુ જ જાણતો પણ ન હતો ત્યારે મે રેડિયો પર તેમની નવલકથા 'વેવિશાળ' સાંભળી લીધી હતી. કચ્છની સંસ્કૃતિ અને તેમના પ્રાદેશિક સંગીત વિશે અને કચ્છી બોલી પ્રત્યે આકર્ષણ ઊભું કરાવનાર આકાશવાણી ભૂજને યાદ કરવું જ રહ્યું. ભૂજ સ્ટેશન પરથી પ્રસારિત થતો કાર્યક્રમ 'કુંજલ પાંજે કચ્છ જી' મારો ફેવરીટ હતો. કેમ કે તેમાં ત્યાંના સ્થાનિક કલાકારોના ગીતો, સંગીતો અને વાતો રજૂ કરવામાં આવતી હતી. સમગ્ર કાર્યક્રમમાં કચ્છી બોલીની મિઠાસ છલકાઈ આવતી. ખાસ સ્મૃતિમાં નથી, પરંતુ કદાચ આ કાર્યક્રમ કચ્છ મહિલા વિકાસ સંગઠન દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવતો હતો. કચ્છી બોલી વધારે સમજાતી નહોતી પણ મીઠી લાગતી હતી. હજી પણ મને કચ્છી બોલી જેટલી એકપણ બોલી મીઠી નથી લાગતી. કચ્છ અને મેઘાણી પ્રત્યે વિશેષ લાગણી કંઈક અંશે આકાશવાણીને આભારી છે.

'એક ઝાડ માથે ઝુમખ્ખડું, ઝુમખ્ખડે રાતા ફુલ રે, ભમ્મર રે રંગ ડોલરીયો' હોય કે 'હાલોને કીડીબાઈની જાનમાં' જેવા લોકગીતોનો રસાસ્વાદ એ સમયે માત્ર આકાશવાણીએ કરાવ્યો. હાલમાં અનેક માધ્યમો દ્વારા આ લોકગીતો સાંભળી શકાય એમ હોવા છતાં હવે એ લગભગ સંભળાતા બંધ થયા છે. કવિ દુલાભાયા કાગ, હેમુ ગઢવી, ઝવેરચંદ મેઘાણી જેવા મહાનુભાવો પ્રત્યે જાણવાની તાલાવેલી આકાશવાણીના કાર્યક્રમોને કારણે ઊદભવી એવું માનવામાં મને લેશમાત્ર શંકા નથી. લોકવાર્તાઓ, લોકસંગીત, સુગમ સંગીત, લોકગીત, ભજનો અને સાથે હિન્દી ફિલ્મી ગીતોની કોકટેઈલ આકાશવાણીએ અવાજ દ્વારા પીવડાવી.

હવે થોડી વાત ક્રિકેટના આંખે દેખ્યા અહેવાલની એટલે કે ક્રિકેટની રેડિયો કોમેન્ટ્રીની. 1982 બાદ દેશમાં કલર ટેલિવિઝનની શરૂઆત ઈન્દિરા ગાંધીના શાસનકાળમાં થઈ. જો કે બ્લેક એન્ડ વ્હાઈટ ટીવીને પણ અમારે ત્યાં ગામડાંમાં પહોંચતા એશિયાડ પછી પણ 15થી વધુ વર્ષનો સમય લાગ્યો. ગામમાં કોઈ એક શ્રીમંત વ્યક્તિના ઘરે એન્ટેના વાળું ટીવી આવ્યું હોય તે અમારા માટે માત્ર વાત કરવા સિવાય કોઈ કામમાં આવે તેમ હતું નહિં. હાલ આપણે ક્રિકેટની મેચ કલર ટીવી, એલઈડી કે સિનેમા ઘરમાં જોઈએ છીએ. 1996 બાદ મે રેડિયો પર ક્રિકેટ કોમેન્ટ્રી સાંભળવાની શરૂઆત કરી. ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે શારજાહમાં રમાતી મેચ હોય કે ઈંગ્લેન્ડ સામેની લોર્ડસમાં રમાતી મેચ હોય માત્ર કોમેન્ટ્રી દ્વારા તેની મજા માણવાનો લ્હાવો કંઈક અલગ હતો. સિક્સ હોય કે ફોર અમે તેની તિવ્રતા માત્ર અવાજના આધારે કલ્પી છે. 'ઔર એ લગા ડાબર ચ્વનપ્રાસ ચૌકા' ડાબર વાળા એ સમયે રેડિયો કોમેન્ટ્રીમાં આ રીતે જાહેરાત કરતા. 'શ્રીનાથ બોલિંગ કે લીયે તૈયાર, સામને ઈન્ઝમામ-ઉલ-હક, શ્રીનાથ બોલિંગ કે લીયે જા રહે હૈ, એ શોર્ટ પીચ બોલ, હકને સન્માનજનક રીત સે આગે આકે સીધા ખેલા, બોલ સીધી ગઈ શ્રીનાથ કે હાથ મે, કોઈ રન નથી.' ભારતની જીત હોય કે હાર કોમેન્ટ્રી સાંભળવાની મજા આવતી. હવે ક્રિકેટ જોવાનો કંટાળો આવે છે ત્યારે ક્રિકેટ સાંભળની મજા આવતી. જ્યારે ક્રિકેટની કોમેન્ટ્રી આવવાની હોય ત્યારે મેચના સમય દરમિયાનના આકાશવાણી પરના બીજા બધા કાર્યક્રમો રદ્દ થઈ જતા. ઘણી વાર મનપસંદ કાર્યક્રમ અઠવાડિયામાં એકવાર આવવાનો હોય અને એ પણ ક્રિકેટને કારણે રદ્દ થાય તો રેડિયો સ્ટેશન પર બહુ જ ગુસ્સો આવતો.

હવે થોડી વાત ઑલ ઈન્ડિયા રેડિયો પરથી પ્રસારીત થતા સમાચારો અંગે. દરરોજ સાંજે વાળુ (ડિનર) કરતી વખતે દિલ્હીથી પ્રસારીત થતા ગુજરાતીમાં સમાચાર સાંભળવાનો જાણે નિત્યક્રમ થઈ ગયો હતો. આકાશવાણી દિલ્હીથી પ્રસારીત થતા સમાચારો સાથે આજે પણ નાતો જળવાઈ રહ્યો છે. હવે રેડિયો સેટ તો નથી પણ ઈન્ટરનેટ પર AIR NEWSની વેબ પરથી સાંભળું છું. જો કે હવે તેનું સાતત્ય જળવાતું નથી. સૌથી શુદ્ધ ઉચ્ચારણો અને સરળ રીતે સમગ્ર ઘટના અંગે માહિતી આપવાની સચોટતા માત્ર ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો પાસે જ છે. આશુતોષ જૈન, નિલિમા, ક્લેયર નાગ, આશા નિવેદિ હોય કે બીજા સમાચાર વાચક, માત્ર તેમના અવાજ પરથી જ નામની ખબર પડી જતી. 'પ્રસ્તુત હૈ સમાચાર પ્રભાત'ની ટેગલાઈનથી શરૂ થતા સમાચારો આપણે દેશ-દુનિયાની ઘટમાળ અંગે ટુંકમાં સચોટ માહિતી આપે છે. આ બધામાં ઓલ ટાઈમ ફેવરીચ સરીતા બરારા. આજે તેમની ઉંમર કેટલી હશે તેની ખબર નથી, પરંતુ મારી કિશોરાવસ્થામાં તેમના અવાજે મારા પર રીતસરનો કબ્જો જમાવ્યો હતો. અનેક એવી સવારો હતી જેમાં માત્ર તેમના રિપોર્ટસ સાંભળવા માટે જ હું સમાચારો સાંભળતો.

અમારા માટે ગામડાંમાં રેડિયો મનોરંજન અને માહિતી માટેની બેવડી ભૂમિેકા ભજવતો. રેડિયો જાણે અમારી સાથે ઘરમાં જ વસતો, તેના વિના ચાલે નહિં. રેડિયો બગડે તો જાણે દિવસ બગડે. હાલના એફએમ પર આવતા આર.જે.ના અવાજો હવે આકર્ષિત કરી શકતા નથી. આર. જે.ના અવાજ મને માત્ર મનોરંજન માટે વગાડાતા બોલિવૂડના ઘોંઘાટીયાં સંગીત જેવા લાગે છે. જો કે હવે એ યુગમાં પરત ફરી શકાય એમ નથી. આકાશવાણી હવે ફરી તેના સુવર્ણયુગમાં પરત ફરે એવી કોઈ શક્યતા હાલમાં તો દેખાતી નથી. બસ હવે એ દિવસોને યાદ કરીને આકાશવાણીની આ સભાને અહિં જ વિરામ આપીયે.